Onderwerp Bouw van de grootste geitenstal van Europa: economische belangen van één geitenhouder wint van gezondheid duizenden mensen en dieren?
Geachte …
De geitensector staat onder druk. Het is financieel gezien weliswaar een lucratieve business, maar maatschappelijk gezien krijgen geitenhouders een steeds slechter imago. Vanuit het oogpunt van dierenwelzijn, vanwege de veefabrieken die onderdak bieden aan onnoemelijk grote hoeveelheden geiten, én uit het oogpunt van volksgezondheid, nu na de Q-koorts een volgend rampscenario op de loer ligt in de vorm van grootschalige longontsteking met kans op resistentie op antibiotica.
Negen provincies hebben inmiddels een geitenstop ingesteld, de Rabobank kondigde recent aan geen megastallen meer te willen financieren, de LTO doet een moreel appèl op de geitenhouders en vraagt om te allen tijde in gesprek te blijven met de directe omgeving, en steeds meer burgers bundelen hun krachten om de exponentiële groei van geitenstallen in hun directe omgeving een halt toe te roepen.
Desondanks zijn er nog steeds geitenhouders die koste wat het kost buitenproportioneel willen blijven groeien. Ook als ze daarmee de verhouding met het maatschappelijke veld op scherp zetten. Dit is niet alleen schadelijk voor de beeldvorming van de geitensector an sich, maar ook voor de landbouwsector als geheel – een sector die momenteel toch al publiekelijk onder een vergrootglas ligt.
Met deze brief vragen wij uw aandacht voor deze zorgwekkende ontwikkeling aan de hand van een geitengroei in onze directe omgeving, die vanuit dierenwelzijns-, volksgezondheids- én bestuurlijk perspectief helaas illustratief is voor meerdere cases in het land.
1 locatie: meer geiten dan in heel provincie Zeeland
In het Gelderse Hurwenen1 mag een geitenhouder zijn bedrijf uitbreiden van 5.000 naar 13.410 geiten. Dat is op één locatie meer geiten dan in de hele provincie Zeeland bij elkaar. Sterker nog: het is de grootste geitenstal van Europa. En dat terwijl er een geitenstop geldt, omwonenden meermaals bezwaar hebben aangetekend en ook de gemeente tegen deze groei is. Hoe het zover heeft kunnen komen? Het is een casus van politieke wanorde en dwalingen, een geitenhouder die wonderbaarlijk genoeg continu aan het langste eind trekt, en zorgen over de gezondheid van mens en dier die niet gehoord worden. Na berichtgeving hierover in de landelijke en lokale nieuwsmedia2, besteedde ook televisieprogramma Zembla3 aandacht aan deze problematiek, die op onder andere sociale media tot veel verontwaardigde reacties leidde. Er is kritiek op zowel de geitensector als de politiek.
Na Q-koorts nu een longontsteking-debacle?
Een megastal met duizenden geiten is schadelijk voor de volksgezondheid. Wie binnen een straal van 2 kilometer van een geitenboerderij woont, heeft aantoonbaar een verhoogde kans op longontsteking4. Hoe meer geiten er worden gehouden, hoe meer de gezondheid van onschuldige burgers in gevaar komt.
Zeker in Hurwenen is dit gezondheidsrisico reëel: op loopafstand van de geitenhouderij liggen twee dorpskernen, sportvelden, een basisschool en een zorginstelling. Diverse omwonenden klagen over longontsteking – of zijn Q-koorts-slachtoffer. Zoveel geiten bij elkaar verhoogt bovendien de kans op broei en mutatie van ziekten. Voor Q-koorts is inmiddels een vaccin ontwikkeld, maar het is wachten totdat een variant van de ziekte ontstaat. Een variant waartegen géén vaccin beschikbaar is.
Ondanks deze risico’s voor de volksgezondheid blijft de overheid nu wéér langs de zijlijn toekijken, wat niet alleen de omwonenden maar ook professionals zorgen baart. Zelfs het advies van de GGD om het voorzorgsbeginsel toe te passen5 wordt in de wind geslagen. Men zal toch niet dezelfde fout maken als bij de Q-koorts-epidemie en pas maatregelen treffen nadat er al te veel burgerslachtoffers zijn gevallen? Hoeveel zijn honderden mensenlevens eigenlijk waard in vergelijking met de economische belangen van een enkele geitenboer?
Schadelijke uitstoot voor mens, dier en milieu
De uitstoot die een gigabedrijf met zoveel geiten met zich meebrengt, drukt zwaar op de omgeving. De ammoniakdepositie van de duizenden geiten is aanzienlijk. Daarnaast is het een komen en gaan van vrachtwagens en tractoren die onder andere voeding aanvoeren, dieren transporteren, en mest afvoeren, wat een torenhoge uitstoot van stikstof en fijnstof oplevert.
Deze uitstoot heeft bewezen negatieve effecten voor mens, dier en milieu. Bij mensen kan de uitstoot astma en infecties van de luchtwegen veroorzaken met op de lange termijn zelfs longschade, hart- en vaatziekten en vroegtijdige sterfte. Ammoniak kan bovendien niet alleen de ogen en luchtwegen irriteren, maar is ook zeer hinderlijk vanwege de sterke, indringende geur. Voor de flora en fauna is de impact immens. Uitstoot van stikstof, fijnstof en ammoniak veroorzaakt groeivertraging van planten, zure regen, vermesting, vermindering van de biodiversiteit en watervervuiling.
In Hurwenen is deze impact des te kwalijker: binnen slechts 500 meter ligt het beschermde natuurgebied De Kil van Hurwenen. Dit uitermate rijke Natura 2000-gebied is een uiterwaard van de Waal en een paradijs voor diverse plant- en diersoorten. Zo trekt het gebied vele vogelsoorten aan om te overwinteren en vertoeven stromingminnende vissoorten graag in de nevengeul. Niet voor niets wordt deze bijzondere flora en fauna beschermd volgens de Natura 2000-eisen en de wet Natuurbescherming (Wnb) die normen stelt aan de depositie.
Een geitenstal met meer dan 13.000 dieren past niet binnen deze norm; toch is er een Wnb-vergunning verleend. Simpelweg doordat de ondernemer op papier stelde dat de geitenstallen zich op twee verschillende locaties bevinden, terwijl de stallen in werkelijkheid op hetzelfde perceel staan. De provincie Gelderland heeft bij de beoordeling van deze vergunning gefaald met schadelijke gevolgen voor mens, dier én milieu in het gebied.
Dubieuze rol van de politiek
Palermo aan de Maas. Zo wordt de gemeente Maasdriel ook wel genoemd; de gemeente waartoe Hurwenen behoort. Vanwege vriendjespolitiek, gedoogpraktijken en andere bestuursrechtelijke dwalingen en fouten kwam de gemeente zelfs onder verscherpt toezicht van de provincie te staan.
De gemeente heeft ook in de geitencasus een dubieuze rol. Pijnlijk liet Zembla zien dat B&W fout op fout hebben gestapeld. Zo zijn er belangrijke brieven ‘zoekgeraakt’, werden partijen niet volledig ingelicht, schoot de documentatie sterk te kort, en werd een ambtenaar op een notoire leugen betrapt. Dit zijn slechts enkele voorbeelden; verschillende onafhankelijke rapporten laten het disfunctioneren van de gemeente6 in deze zaak zien. De plaatselijke PvdA/Groenlinks stelde daarop kritische vragen in de gemeenteraadsvergadering, bijvoorbeeld omdat handhaving jarenlang niet is uitgevoerd7, maar toch besloot de gemeenteraad onlangs dat nader onderzoek naar de eigen rol in dit dossier niet nodig is8. Dit wekt de indruk dat er iets te verbergen valt.
Sterker nog, de gemeente lijkt de aangetoonde gezondheidsrisico’s van de geitenhouderij voor omwonenden niet serieus te nemen. Ondanks het advies van de GGD om binnen een straal van 2 kilometer van megastallen geen nieuwe woningen te realiseren, heeft de gemeente deze maand de eerste paal geslagen voor een nieuwbouwproject nabij het geitenbedrijf. Bovenop de huidige 3.500 omwonenden, lopen hiermee nog eens 64 huishoudens gevaar.
Bovendien is de ondernemer er niet vies van om de mazen in de regelgeving te vinden, zich door ‘slimme’ advocaten te laten adviseren, de wet niet zo nauw te nemen en regels soms ook simpelweg te overtreden. Zo bouwde de geitenboer meermaals buiten het toegekende bouwblok en werden milieuregels stelselmatig overtreden9. Dit zijn slechts enkele voorbeelden, het dossier is dik.
Dit politieke wanbeleid en het gehaaide ondernemerschap zijn een gevaarlijke cocktail. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst als de uitbreiding van de gigastal is gerealiseerd: waarom zou de geitenhouder zich nu wél aan de wet houden, en waarom zouden de instanties nu wél adequaat beleid kunnen voeren en handhaven?
Wat vragen wij van u?
Deze problematiek verdient uw aandacht. U bent van harte uitgenodigd voor een werkbezoek: kom op locatie kijken en zie hoe onhoudbaar deze situatie is.
Het is helaas geen individuele casus, door het hele land komen vergelijkbare gevallen voor waarin geitenhouders buitenproportioneel groeien, de omgeving opkomt voor dierenwelzijn en volksgezondheid, en de (plaatselijke) politiek de zaken niet op orde lijkt te hebben.
Dit leidt tot prangende vragen:
- In negen provincies geldt een geitenstop; hoe kunnen geitenhouders dan toch nog steeds groeien met hun veestapel?
- Burgers lopen tegen een muur aan bij de betreffende instanties terwijl zij de juiste (bureaucratische) wegen bewandelen; hoe bont moeten zij het gaan maken voordat zij wél gehoord worden?
- Hoeveel mensen moeten er nog ziek worden, en hoeveel impact op natuur en milieu wordt oogluikend toegestaan, voordat er wordt ingegrepen?
Wij vragen u om verantwoordelijkheid te nemen. U hebt immers invloed: op de plaatselijke politiek, de rijksoverheid én de landelijke volksvertegenwoordiging. Stel deze problematiek aan de kaak, leg de houding van de ministers van VWS en LNV kritisch onder de loep, en vraag hen om regie te nemen. Als er iets is wat we van de Q-koorts-epidemie hebben geleerd, is dat we niet stilzwijgend kunnen afwachten. Daarvoor is het afbreukrisico voor de politiek, maar bovenal de impact op mens en dier te immens. In het belang van slechts enkele geitenhouders worden hier onnodige risico’s genomen die onomkeerbare gevolgen kunnen hebben.
Wij bedanken u voor uw aandacht en inzet en hopen hiermee een gat te hebben geslagen in de ondoordringbare muur die afgelopen jaren rond de geitenproblematiek is verrezen. Alleen samen kunnen we een gezonde en veilige leefomgeving voor iedereen realiseren.
Stichting Gezond en Fris Hurwenen en Rossum
www.gezondenfrishurwenenenrossum.nl/
Bijlagen
1 Uitleg van de casus van de Hurwenense geitenhouder in een video: https://youtu.be/r_-rQCzAZpM
2 Artikel in landelijk dagblad De Volkskrant: https://www.volkskrant.nl/economie/in-nederland-geldt-een-geitenstop-toch-komt-in-dit-kleine-gelderse-dorpje-een-giga-geitenstal~bf00d296d/
Meerdere artikelen in regionale krant Brabants Dagblad, waaronder: https://www.bd.nl/bommelerwaard/fouten-genoeg-maar-geen-raadsonderzoek-naar-geitengate-maasdriel~a61d2090/
Dossier van plaatselijk medium Het Kontakt met inmiddels 22 artikelen over de zaak: https://www.hetkontakt.nl/regio/bommelerwaard/rubriek/dossier-geiten/569
3 De televisie-uitzending van Zembla: https://zembla.bnnvara.nl/nieuws/de-kool-en-de-geit-sparen
4 Langlopend wetenschappelijk onderzoek van Veehouderij en Gezondheid Omwonenden naar de relatie tussen geitenbedrijven en longontsteking: https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Veehouderij_gezondheid_omwonenden_III.pdf
5 GGD-advies om het voorzorgsbeginsel toe te passen: https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Veehouderij_gezondheid_omwonenden_III.pdf
GGD-oproep op om gezondheidskundig advies bij vergunningprocedures van geitenstallen te betrekken: https://www.ggdhvb.nl/professionals/nieuws/2017/07/Oproep-GGD-betrek-gezondheidskundig-advies-bij-vergunningsprocedures-veehouderijen
6 Onafhankelijk onderzoeksrapport van Ten Holter / Noordam advocaten omtrent de volgens rechtswege verleende omgevingsvergunning aan de geitenhouder: https://maasdriel.raadsinformatie.nl/document/7352034/1/2018_10_15_Rapport_van_bevindingen_gang_van_zaken_vergunningverlening_geitenstal_Molenstraat_37_-_HC_de_Jonghweg
Uitspraak van de Raad van State omtrent deze procedure. Conclusie: “Het betoog faalt”. https://maasdriel.raadsinformatie.nl/document/7351894/1/Uitspraak_28_week_8_RvS_inzake_geitenstal_H_C__de_Jonghweg_ong__Vd_Schans
7 Het volledige document met kritische vragen van PvdA/Groenlinks aan de gemeenteraad.
8 Vergaderingen over het geitendossier door de gemeenteraad van Maasdriel terugkijken:14 februari 2019: Kees van Drunen (PvdA/Groenlinks) zet de dubieuze rol van de gemeente omtrent de geitenproblematiek op de politieke agenda: https://maasdriel.raadsinformatie.nl/vergadering/543872/Gemeenteraad%2014-02-2019
13 maart 2019, met inspraak van burgers op de casus: https://maasdriel.raadsinformatie.nl/vergadering/543864/Commissie%20Ruimte%2013-03-2019
28 maart 2019: https://maasdriel.raadsinformatie.nl/vergadering/543873/Gemeenteraad%2028-03-2019
9 Zie bijvoorbeeld het verweerschrift van de Omgevingsdienst Rivierenland (ODR).
